Başkenti Tiflis (Tbilisi), resmi dili Gürcüce, para birimi Lari’dir. Önemli şehirleri Tiflis, Kutaisi, Batum, Ru’stavi, Zugdidi, Telavi, Gori, Poti, Akhaltsikhe’dir. Gürcistan’ın nüfusu yaklaşık 4,7 milyon kişidir.
Gürcistan Nerede?
Kafkas sıradağlarının zirvesi, adını verdiği Kafkasya Bölgesini Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya olarak ikiye ayırır. Kuzey Kafkasya, Rusya Federasyonu sınırları içerisine girer ve birçok halkı ve otonom bölgeyi barındırır. Gürcistan Kafkasya Bölgesinde, Kafkas sıradağlarının güney tarafında bulunur. Güney Kafkasya’da bulunan bağımsız, uluslararası toplum tarafından tanınan üç ülke Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan’dır. Gürcistan Kafkas sıradağları ile Trialeti sıradağları arasında yer alır. Gürcistan doğusunda Azerbaycan, batısında Karadeniz, kuzeyinde Rusya Federasyonu, güneydoğusunda Ermenistan, güney ve güneybatısında Türkiye ile komşudur.
Ne Zaman Bağımsız Oldu?
Gürcistan 1801 yılına kadar Bagrationi hanedanları tarafından krallıkla yönetilmiş bir ülkedir. Bu tarihte Rusya tarafından işgal edilen ülkede Gürcistan Krallığı lağvedilmiş olup 1918 yılına kadar Rusya’ya bağlı bir vilayet olarak kalmıştır. 1918 yılında bağımsız olan Gürcistan 1921 yılında Sovyet Rusya tarafından işgal edilmiş ve 1991 yılına kadar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğine (SSCB) bağlı bir cumhuriyet olarak yaşamıştır. Sovyetler Birliğinin dağılma sürecinde 1991 yılında tekrar bağımsızlığını elde etmiştir.
Hangi Bölgelerden Oluşur?
Gürcistan’ın uluslararası toplum tarafından tanınmış sınırlarının yüzölçümü 69.700 km2 dir. Coğrafi-tarihi olarak Açara (A'çara), Guria, Samtskhe Cavakheti, İmereti, Samegrelo, Abkhazeti (Abhazya), Svaneti, Raça-Leçkhumi, Kartli, Kakheti, Mtiuleti (Pşav-Khevsureti) bölgelerinden oluşur. İki bölge fiili olarak Gürcistan’dan ayrıdır. Bunlar Abkhazeti Bölgesi ve Şida Kartli'deki Tskhinvali Bölgesi yani Samaçablo bölgesidir. Samaçablo XX. Yüzyıldan itibaren Rusya tarafından Güney Osetya olarak adlandırılmıştır.
Gürcistan’ın Başlıca Şehirleri ve Bölgesel Merkezler Tiflis: Gürcistan nüfusunun önemli kısmının yaşadığı başkent Tiflis’in nüfusu yaklaşık 1,5 milyon kişidir. Kafkasya’nın en önemli ticaret, kültür, sanat ve siyaset merkezidir. Ardahan’dan doğup Gürcistan’ı boydan boya kat eden ve Hazar denizine dökülen Kura Nehrinin iki yakasına kurulmuştur.
Kutaisi: Ülkenin ikinci büyük kenti olan Kutaisi Batı Gürcistan’da İmereti Bölgesinin merkezidir. Antik çağda Kolkheti Krallığına ve Batı Gürcistan’da hüküm süren diğer krallıklara başkentlik yapmış bir şehirdir. Nüfusu 200.000 kişidir. SSCB döneminin sanayi kenti olan Kutaisi’nin nüfusu o dönemde 600.000 kişiye kadar yükselmişti.
Batum: Batum merkezi Türkiye sınırına 15 km mesafede, Açara Bölgesi'nin yönetim merkezidir. Kent nüfusu yaklaşık 150.000 kişi olup yaz aylarında bu nüfus 400.000 kişiye kadar çıkmaktadır. Karadeniz kıyısındaki bu kent Gürcistan’ın başta gelen turizm merkezi ve önemli bir liman kentidir.
Ru’stavi: Başkent Tiflis’in doğusunda yer alan Ru’stavi’ de SSCB döneminin sanayi kenti idi. Nüfusu 120.000 kişidir.
Zugdidi: Zugdidi kenti Batı Gürcistan’da Samegrelo bölgesinin en büyük kentidir. Nüfusu 70.000 kişidir.
Gori: Gori Şida Kartli Bölgesinde Kutaisi-Tiflis arasında Tiflis yolu üzerindedir. Kentin nüfusu 60.000 kişidir.
Poti: Samegrelo Bölgesinde, Karadeniz kıyısında önemli bir liman olan Poti’nin kent nüfusu yaklaşık 50.000 kişidir.
Telavi: Kakheti Bölgesi şehirlerinden olan Telavi’nin nüfusu 22.000 kişidir.
Ozurgeti: Guria Bölgesinin merkezi durumundaki kentin nüfusu yaklaşık 21.000 kişidir.
Akhaltsikhe: Akhaltsikhe kelime anlamı olarak yeni kale demektir. Türkiye’de Ahıska olarak bilinen bu şehir Samtskhe-Cavakheti bölgesinin merkezidir. Akhaltsikhe’nin kent nüfusu yaklaşık 19.000 kişiden oluşur.
Akhalkalaki: Yine Samtskhe-Cavakheti Bölgesinde, Akhaltsike ile Ermenistan sınırına yakın bir kasaba olan Ninotsminda arasında bir kent. Türkçe karşılığı yeni kent olan Akhalkalaki ismi Türkçe’ye Ahılkelek olarak geçmiştir. Nüfusu yaklaşık 10.000 kişidir.
Borcomi: Akhaltsikhe ile aynı bölgede yer alan yaklaşık 10.000 nüfuslu kent mineral suları ile de ünlü olup aynı zamanda bir tatil beldesidir.
Mtskheta: Kartli ya da İberia Krallığı adı ile bilinen Doğu Gürcistan Krallığının İ.Ö. III.-İ.S. V. yüzyıl arasında başkenti idi. Tiflis şehri Kral Vakhtang Gorgasal tarafından imar edildi ve başkent de onun halefi Kral Ucarmeli I. Daçi tarafından Tiflis’e taşındı. Nüfusu 7.700 kişidir.
Mestia: Avrupa’nın en yüksek yerleşim birimi Uşguli Köyü’nün de bulunduğu Svaneti Bölgesi’nin merkezi durumundaki kasabadır. Nüfusu yaklaşık 2600 kişidir.
Sokhumi: Karadeniz kıyısında Abhkazeti’nın yönetim merkezi durumundaki kentin nüfusu 1989 verilerine göre 121.406 kişidir. Adını gürgen anlamına gelen Gürcüce Tskhumi kelimesinden alır. Abhazca adı Akva’dır. SSCB’nin dağılmasından sonra Gürcülerle Rusya destekli ayrılıkçıların savaşına sahne olmuştur. Fiili olarak Gürcistan’dan ayrıldığı 1993 senesinde, kentte yaşayan Gürcü nüfusunun etnik temizliğe uğratıldığı, kalanların kentten çıkarıldığı insan hakları örgütü raporları ile sabit olup Birleşmiş Milletler de bu konuda karar almıştır.
Tskhinvali: Fiili olarak burası da Gürcistan’dan ayrıdır. Adı Gürcü dilinde yine gürgen anlamındaki Krtshinvali kelimesinden gelir. Osetler de Gürcüce adındaki “i” ekinin kaldırılmış hali ile Tskhinval olarak adlandırır. Rusya destekli ayrılıkçıların elindedir. Kentin nüfusunun Gürcülerin zorla göç ettirilmesinden sonra 30.000’e düştüğü tahmin edilmektedir.
Gürcistan’ın Yönetim Şekli
Gürcistan’ın tam adı Gürcistan Cumhuriyeti’dir. Parlamenter sistemle yönetilir. 1991 yılında seçimle işbaşına gelen Zviad Gamsakhurdia hükümeti, ülkedeki karışıklıklar ve iç savaş nedeni ile yıkıldı. SSCB’nin son Dışişleri Bakanı olarak da görev yapmış olan Eduard Şevardnadze 1992 yılında fiili olarak yönetime geldi. 1995 yılından itibaren Devlet Başkanı olarak görev yaptı. 2003 yılında “gül devrimi” olarak da bilinen olaylar sonrasında kan dökülmeden iktidar değişimi olmuş, Mikheil Saakaşvili liderliğindeki Ulusal Hareket Partisi (ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა) iktidara gelmiştir. Mikheil Saakaşvili Cumhurbaşkanlığı görevini sürdürmekle beraber, iktidardaki Ulusal Hareket Partisi, 1 Ekim 2012 Pazartesi günü yapılan seçimleri kaybetmiştir. Parlamento seçimlerini Bidzina İvanişvili liderliğindeki Gürcü Hayali (ქართული ოცნება) isimli muhalefet koalisyonu kazanmış, parlamentoda çoğunluğu elde ederek hükümeti kurmuş ve güvenoyu alarak göreve başlamıştır. Bidzina İvanişvili Gürcistan Başbakanı olarak görev yapmaktadır. Yalnız Kafkasya Bölgesinde değil, daha geniş bir coğrafyada ilk kez Gürcistan’da seçimle iktidar değişimi yaşanmıştır. Bölgede daha önce de ilk kez kan dökülmeden iktidar değişimi yine Gürcistan’da olmuş, Eduard Şevardnadze hükümeti gül devrimi adı verilen süreç sonunda yerini Mikheil Saakaşvili’ye bırakmıştı.
Hatırlanacağı üzere bölgenin bağımsız ülkelerinden biri olan Ermenistan’da Sarkisyan hükümeti döneminde parlametoyu basan silahlı güçler milletvekillerini öldürerek iktidarı ele geçirmişti. Bu olayın kahramanı olan partinin iktidarı bu ülkede devam ediyor. Azerbaycan’da da ilk Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey hükümeti kanlı olaylar sonunda devrilmiş yerine Haydar Aliyev gelmişti. Haydar Aliyev’in ölümünden sonra da yerine oğlu İlham Aliyev Azerbaycan Cumhurbaşkanı oldu. Bölgede her şeye rağmen demokratik yollarla iktidar değişiminin olduğu tek ülke Gürcistan’dır.
Genel Ekonomik Durum
Gürcü adının kökenine dair görüşlerden bir tanesi eski Roma ve Latin kökenli bir kelime olan tarımla ilişkili anlamındaki “georgius” kelimesinden geldiğine ilişkindir. O kaynaklara göre o tarihlerde bile yerleşik hayat süren ve tarımla uğraşan bu halka Romalılar “georgius” sözcüğünden türeyen “Georgian” ismini vermiştir. Buradan da anlaşılacağı gibi Gürcü halkı toprağa bağlı çok eski bir tarım toplumudur. Gürcistan geçmiş asırlarda yüksek ekonomik seviyelere ulaşmış ve her alanda ileri düzeyde kültürel ve sanat eserleri üretmiş bir ülke olmasına karşın bu durumun kesintiye uğradığı, gerilediği dönemler çok fazladır. Son dönem ele alınacak olursa 1991 yılında Sovyetler Birliği dağılıp Gürcistan bağımsızlığını elde ettikten sonra istikrara kavuşamamıştır. SSCB dönemi ekonomik sisteminin bağımsızlık sonrası değişmesi, eski sanayi tesislerinin çalışamaz duruma gelip tahrip olması, üretim kabiliyetinin azalması ve eski pazarlarını kaybetmiş olması iç karışıklıklar ve iç savaşın getirdiği sıkıntılar ve istikrarsızlıkla birleşince Gürcistan devleti ve halkı büyük ekonomik sıkıntılara girmiştir.
Aradan geçen yirmi yılda önemli mesafeler kat edilmiş olmasına rağmen ekonomik yapının yeterince güçlü olduğu söylenemez. Ülkenin 2013 bütçesi 8,5 milyar Lari’dir. 2012 yılı Ekim ayında iktidar gelen yeni hükümet 90-100 Lari seviyesindeki emekli maaşlarını 150 Lari’ye çıkarmayı hedeflediğini açıklamıştır. Gürcistan kamu kurumlarında ve özel sektörde değişen yönetimlere ve idarecilerin kişisel tercihlerine göre geçmiş hizmetleri ve kabiliyetlerine bakılmaksızın insanların çok kolay görevden alındığı, pozisyon değişikliğinden ziyade direkt işsiz kalabildiği ülkelerden biridir. Ülkede sosyal güvenlikten yoksun çok sayıda insan zor şartlar altında hayatını devam ettirmekte, Türkiye’de olduğu gibi birçok insanın aile bağları ve köy ilişkileri hayatını devam ettirmesinde önemli destek sağlamaktadır.
Günümüzde Gürcistan’ın en büyük ticaret ortağı Türkiye’dir. Ancak iki ülke arasında serbest ticaret anlaşması olmasına rağmen bu ortaklıkta karşılıklı ticaretten söz edilmesi mümkün değildir. İki ülke arasındaki ticaret daha çok her türlü mamul ve yarı mamulün Türkiye’den Gürcistan’a ihracatı şeklinde olmaktadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi yıllık 1,5 milyar dolar seviyesine ulaşmış olup bunun yaklaşık 1,35 milyar dolarını Türkiye’nin ihracatı, Gürcistan’ın Türkiye’ye ihracatı ise sadece yaklaşık 150 milyon dolarlık kısmını oluşturmaktadır. Türkiye’nin politikaları gereği Gürcistan’ın dünyaca ünlü mineral ve meyve suları, şarapları, süt ürünleri, meyve, bal vb. ihraç imkânına sahip olduğu ürünleri nedense Türkiye’ye girmemekte, ancak benzer Türk malları her nedense Gürcistan’da çok rahat bulunabilmektedir. Rusya Federasyonu’nun Gürcistan’ı baskı altında tutmaya devam etmesi ve suni gerekçelerle yıllar önce ithalatı durdurmuş olması nedeni ile sıkışıp kalmış ve zaten sanayisi de olmayan Gürcistan, çiftçisinin, üreticisinin mallarını yeterince pazarlayamamaktadır.
Gürcistan’da petrol, doğalgaz gibi kaynaklar yoktur. Ülkenin önemli gelir kaynakları arasında, kıtalar arası ulaşım güzergâhı üzerinde olmasından dolayı elde ettiği gümrük gelirleri, turizm, tarım ürünleri üretimi bulunmaktadır. Karayolu taşımacılığı, liman gelirlerinin yanı sıra Rusya’dan Ermenistan’a giden gazın %10’u, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattında taşınan petrolün de %5’i iletim güzergâhı olmasından dolayı Gürcistan’a kalmaktadır.
2007 yılının soğuk kış günlerinde Rusya Federasyonu Gürcistan’ın doğal gazını keserek Gürcü halkını soğuktan donmaya mahkûm etmiş, bu olay sonrasında enerji üretimini artırmayı hedefleyen ve su kaynakları zenginliği bakımından dünyada ikinci sırada yer alan Gürcistan’da son yıllarda hidroelektrik santrallerinin (HES) yapımına ağırlık verilmiş, ülke elektrik ihraç edecek duruma gelmiştir. Gürcistan’da nükleer santral bulunmamaktadır. Sanayi ürünleri üretimi olarak ise Türk yatırımcılar tarafından son yıllarda kurulan başarılı şekilde üretim ve ihracat yapan tekstil konfeksiyon fabrikalarından söz edebiliriz.
Ülke halkının en önemli gelir kaynaklarından biri, yurt dışında çalışan Gürcistan vatandaşlarının ailelerine gönderdikleri paralardır. Başta Rusya, Türkiye, çeşitli Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyanın değişik bölgelerine çalışmak için giden 1,5 milyondan fazla Gürcü'nün, Gürcistan’daki ailelerine yaptığı desteğin 1 milyar dolardan fazla olduğu sanılmaktadır.
01.01.2013
P.S.
Gürcistan’da 27.10.2013 tarihinde gerçekleşen Cumhurbaşkanlığı seçimini “Kartuli Otsneba” koalisyonunun adayı kazandı. Şu anda Gürcistan Cumhurbaşkanı Giorgi Margvelaşvili’dir. Yeni Cumhurbaşkanı bu göreve gelmesinin ardından ikili görüşmeler için ilk resmi ziyaretini komşu ülke Türkiye’ye gerçekleştirmiştir. Cumhurbaşkanlığı seçiminden sonra Kartuli Otsneba adlı koalisyonun lideri ve Başbakan Bidzina İvanişvili görevinden ayrıldı, yerine gelen İrakli Ğaribaşvili Başbakanlık görevini yürütmektedir.
